vakbewegingindeoorlog.nl

Gerrit Visser was één van de Twentse vakbondsmensen, die een principiële houding ten opzichte van de bezetter aannam. In Twente was het verzet tegen de nationaalsocialistische gelijkschakeling sterker dan bij het landelijke Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV). Gerrit Visser en collega’s als Klaas Tabak en Kees Van Es weigerden om door te werken. Dit moesten zij bekopen met ontslag en arrestatie. Gerrit Visser zou in 1942 in een concentratiekamp om het leven komen.

Van Zuid-Holland naar Hengelo
Gerrit groeide op in Zuid-Holland in een gezin met negen kinderen.  Na de lagere school moest hij aan het werk als dagloner, want de familie had het geld hard nodig. Na de dood van zijn vader in 1910 besloot hij elders werk te zoeken. Na een paar baantjes kwam hij aan het werk bij SMIT-Slikkerveer Electromotoren. Daar werd hij al spoedig tot machinebankwerker gepromoveerd. In die tijd raakte hij in politiek geïnteresseerd en werd hij lid van de Algemene Metaalbewerkersbond (ANMB) en van de SDAP.  Op 23-jarige leeftijd werd Gerrit voorzitter van ANMB-afdeling Ridderkerk, daarnaast was hij SDAP gemeenteraadslid. Zijn werkgever Electro was niet gediend van zijn vakbondswerkzaamheden en ontsloeg hem ‘omdat het zo jammer was dat hij in handen van ene Troelstra was gevalleen’.

Hierna verhuisde Gerrit naar Rotterdam en sloot zich aan bij de lokale afdelingen van de ANMB en de SDAP. Begin 1922 werd hij benoemd tot vrijgesteld bestuurder van de ANMB met als standplaats Rotterdam.  Na deze periode als penningmeester ging hij in 1928 als enige bestuurder (secretaris-penningmeester) aan de slag in Schiedam. Daar diende hij in de crisisjaren. Iedere zaterdag betaalde hij rijen werklozen steun uit. Voor betere arbeidsvoorwaarden hadden de metaalwerkgevers geen ruimte. In 1937 verhuisde Gerrit naar Hengelo, waar hij ANMB-districtsbestuurder werd.

Bezetting
In Hengelo kwam Gerrit in contact met politieke vluchtelingen uit Duitsland, die via Hengelo Nederland binnenkwamen. Dicht bij de Duitse grens, was Gerrit goed op de hoogte van de gevaren van het nationaalsocialisme. Na de Duitse inval verbrandde hij alle informatie over het nationaalsocialisme en de Weimar-Republiek die hij in huis had. De Hengelose ANMB-afdeling waarvoor Gerrit werkte, besloot door te werken. In die houding kwam echter verandering toen het NVV door Woudenberg werd overgenomen. De meeste bestuurders stapten op. In augustus 1940 werden secretaris Van der Houven en voorzitter Van den Born van de landelijke ANMB ontslagen. Gerrit was het niet eens met de beslissing van zijn bond om hierna door te werken.

‘Wij zeggen neen’
De Hengelose Bestuurdersbond (een commissie van plaatselijke vakbondsvertegenwoordigers) besloot zo min mogelijk met de bezetter mee te werken. Ze stuurden propagandamateriaal van het gelijkgeschakelde NVV terug en het bevel om joodse leden en functionarissen te ontslaan volgden zij niet op. Toen Woudenberg begin 1941 de invoering van het Führerprinzip (nationaalsocialistische ideeën over leiderschap)  aankondigde, weigerden alle Twentse vakbondsbestuurders hun medewerking. ‘Wij zeggen NEEN!!!’ viel in een pamflet te lezen. Duizenden leden zegden in Twente hun lidmaatschap op. Gerrit Visser weigerde om onder de nieuwe omstandigheden districtsleider te worden. Op 31 maart ontving hij zijn ontslagbrief, een maand later werd hij gearresteerd.

Gevangenschap
In de daaropvolgende periode werd Gerrit in verschillende kampen en gevangenissen vastgehouden. Door brieven die hij aan zijn gezin verstuurde, weten we hoe het hem verging. Bondsbestuurders Klaas Tabak en Kees Van Es verbleven in dezelfde barak in Kamp Schoorl. Ook met andere vakbondsbestuurders onderhield hij contact. Na zes weken in de beruchte gevangenis i n Scheveningen deporteerde de bezetter Gerrit naar Duitsland. Sachsenhausen was zijn bestemming. Hij schreef zijn vrouw over de slechte voeding, zware werkzaamheden en zijn gezondheidsproblemen. Collega’s Tabak en Van Es waren al voor hem in het kamp aangekomen. Tabak kwam in Sachsenhausen om het leven, Van Es werd in juni 1942 vrijgelaten.

Voorjaar 1942 werd Gerrit Visser naar het concentratiekamp Niederhagen overgebracht. Net als in Sachsenhausen waren de omstandigheden slecht. Op 14 juni 1942 schreef hij, naar later bleek, een laatste brief aan zijn familie. Kort daarna overleed hij. Volgens de kampleiding kwam hij om het leven door ‘algemene lichaams-, hart- en bloedsomloopzwakheid’. Een medegevangene verklaarde later echter, dat hij waarschijnlijk vanwege zijn slechte lichamelijke conditie door de kampleiding was vermoord.

Literatuur
•    Pflock, Andreas, Gerrit Visser (1894-1942) Van Hengelo naar Wewelsburg. Levensloop en brieven van de Nederlandse vakbondsman uit het nationaal-socialistische gevangenschap (Munster 2005)
•    Marcel Timmerman, De moderne vakbeweging in Twente 1940-1945, Hengelo 1988