Rooms-Katholieke Bond van Overheidspersoneel ‘Sint Paulus’

De R.K. Bond van Overheidspersoneel Sint Paulus ontstond in 1914 uit de R.K. Gemeente-Werkliedenbond St. Paulus. De bond was aangesloten bij de katholieke vakcentrale RKWV. Overheidspersoneel werd tijdens de bezetting onder druk gezet om zich aan te sluiten bij de ‘nieuwe orde’. Toen de bezetter de katholieke vakorganisaties op 25 juli 1941 onder nationaalsocialistische leiding plaatste, stelde het bondsbestuur zijn functie neer.

Tragische omstandigheden
Op 10 mei 1940 overviel het Duitse leger Nederland. Tijdens de eerste bijeenkomst van het bestuur van Sint Paulus sprak voorzitter Vulink: ‘Het dagelijks bestuur [is] wel nimmer onder zulke schokkende en tragische omstandigheden bij elkaar gekomen’. De bond besloot dat het werk gewoon moest doorgaan. Op 17 mei 1940 verstuurde de bond een circulaire aan alle leden, waarin de leden werden opgeroepen om de arbeid rustig voort te zetten. ‘Doet uw plicht loyaal en correct’ waren de woorden in de brief. De bondswerkzaamheden werden voortgezet en de politieke lijn van het RKWV werd gevolgd. In juli werd het socialistische Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) onder de leiding van NSB’er H.J. Woudenberg geplaatst. Dit had voor Sint Paulus nog weinig gevolgen.

Al is het de hoogst geplaatste Duitser
In de loop van 1941 werd de dreiging van de gelijkschakeling van de confessionele vakbeweging groter. Op 21 juli 1941 organiseerde Sint Paulus een landelijk bijeenkomst. Voorzitter Vulink sprak op de bijeenkomst en na zijn woorden brak groot gejubel los. Vulink: ‘dat alles en nog veel meer kan men doen, maar wat men nooit kan, dat is onze liefde voor onze beweging vermoorden of raken aan de beginselen, waarop onze beweging steunt, omdat dat bij ons allen diep van binnen zit en iedereen, als was het ook de allerhoogst geplaatste Duitser, daar af moet blijven…’ Aan het einde van de bijeenkomst eindigde Henk Kuiper, bestuurder van het RKWV, met de woorden: ‘We zullen er zijn als R. K. Werkliedenverbond, of we zullen er niet zijn!’

Gelijkschakeling
Diezelfde week bleek dat de bezetter daadwerkelijk de confessionele vakbeweging wilde gelijkschakelen. Op 25 juli 1941 kreeg Sint Paulus de voorzitter van de NVV bond van overheidspersoneel als vertegenwoordiger aangesteld. Het dagelijks bestuur van Sint Paulus reisde af naar Amsterdam voor een bijeenkomst van het RKWV. Daar deed het RKWV verslag van de overname van de vakcentrale door de nationaalsocialist Woudenberg. Sint Paulus volgde de beslissing van het RKWV, iedereen zou het werk neerleggen en de contributiebetaling stoppen.

Goede verhoudingen
Bakker, Woudenbergs vertegenwoordiger, liet de bond weten niet van plan te zijn ‘bij St. Paulus de baas te komen spelen’.  Hij hoopte op goede verhoudingen en een voortzetting van de werkzaamheden. In Duitsland waren de katholieke bonden ook aangesloten bij het Duitse Arbeidsfront. Voor het bestuur van Sint Paulus was het echter om principiële redenen onmogelijk om onder nationaalsocialistische leiding door te werken. Sint Paulus kon zijn katholieke grondslag niet verloochenen. Na enkele dagen hadden duizenden leden bedankt voor hun lidmaatschap, afdelingsbesturen hadden eveneens bedankt. Ondanks de gevaren bleef de bond bij zijn standpunt. Het Fonds Bijzondere Noden, opgericht door het episcopaat, hielp oud-leden van Sint Paulus als zij door het opzeggen van hun lidmaatschap in de problemen kwamen.

Opheffing
De massale weigering van de katholieken om mee te werken aan de gelijkschakeling van de vakbeweging betekende, tegen de wil van de Duitsers in, de ineenstorting van de katholieke vakcentrale RKWV. De overgebleven leden van Sint Paulus moesten worden overgeschreven naar het gelijkgeschakelde NVV. Eind september waren dat slechts 70 leden. Al viel de organisatie uiteen, de beweging ging verder en het persoonlijke contact werd onderhouden. De Bruijn, voorzitter van het RKWV, hield het bestuur van Sint Paulus op de hoogte. Op 4 mei 1942 arresteerde de bezetter een groot aantal personen van de Nederlandse elite. Zij werden gevangen gehouden in Sint Michielsgestel. Drie hoofdbestuurders van Sint Paulus waren onder de gevangenen.

Propaganda
Het werd steeds moeilijker om in overheidsdienst te werken zonder lid van de NSB te zijn. Overheidspersoneel werd vanaf juni 1942 opgeroepen zich in te schrijven bij het net opgerichte Nederlands Arbeidsfront. Met propaganda voor de ‘geweldige sociale en geestelijke revolutie die over Europa trekt’ probeerde de bezetter ambtenaren bovendien te winnen voor nationaalsocialistische organisaties als de Winterhulp. Maar de door de bezetter georganiseerde ‘bedrijfsappèls’ werden slecht bezocht en werden verstoord door ambtenaren die hier niet van waren gediend. Ondertussen werd Nederlands overheidspersoneel opgeroepen om in Duitsland te werken.

Het vaderland is weer vrij
In de herfst van 1944 werden delen van Nederland bevrijd door de geallieerden. H. van Lieshout ging op 24 september 1944 aan de slag met het heropbouwen van Sint Paulus. Op 1 oktober vond de eerste kaderbijeenkomst plaats, maar de animo was niet groot. Toch ging Sint Paulus in Eindhoven weer van start met 100 leden. Al snel volgden andere gemeenten en ook in Limburg werd de bond heropgericht. Na de bevrijding van Den Bosch, Tilburg en Breda werd het R.K. Werkliedenverbond voor het Bevrijde Gebied opgericht. Binnen enkele maanden had Sint Paulus weer duizenden leden.

Literatuur
•    Leven en arbeid van de Nederlands Rooms-Katholieke Bond van Overheidspersoneel SintPaulus over de jaren 1940-1945 (Den Haag)
•    Kuiper, C.J., Uit het rijk van de arbeid. Ontstaan, groei en werk van de Katholieke Arbeidersbeweging in Nederland (Utrecht 1953)